Kolegiata Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kartuzach

---

Gotycki ołtarz

Wśród najcenniejszych skarbów tego miejsca, znajduje się jedyny w swoim rodzaju gotycki ołtarz, którego powstanie datuje się na 1444 rok. Kunsztownie wykonany w gdańskim warsztacie, był on przez długi czas głównym ołtarzem świątyni, pełniąc tę rolę aż do 1639 roku.

Dziś zachowały się jedynie centralna część retabulum oraz predella, które obecnie można podziwiać w Złotej Kaplicy. W bogato zdobionej nastawie umieszczono w symetryczny sposób osiem figur, które nadają temu dziełu wyjątkowego charakteru.

W centralnej części, pod pięknym późnogotyckim baldachimem, na podwyższonym tronie zasiadają w majestatycznej pozie Chrystus i Maryja. Po prawej stronie można dostrzec figury trzech świętych: św. Jana Chrzciciela, św. Jana Ewangelisty oraz św. Jerzego, którzy według tradycji, każda w inny sposób mają symbolizować różne aspekty wiary.

Po lewej stronie znajdują się kolejne postacie, które są trudne do jednoznacznej identyfikacji – mamy tam świętego trzymającego model kościoła w dłoniach oraz dwie niewiasty, które w swojej tajemniczości wzbudzają wiele pytań i refleksji.

Na podstawie ołtarza, czyli predelli, przetrwało malowidło przedstawiające ważne postacie religijne: Chrystusa, Maryję i dwunastu apostołów, podzielonych po sześciu z każdej strony, co podkreśla znaczenie ich obecności w liturgii i historii Kościoła.

Ołtarze boczne

W głównej nawie kościoła, na północnych oraz południowych ścianach, znajdują się cztery ozdobne ołtarze boczne: „Wieczerzy Pańskiej”, „Wszystkich Świętych”, „Trzech Króli” oraz „Bożego Narodzenia”.

Najbardziej wyróżniającym się elementem jest ołtarz „Wieczerzy Pańskiej”, który jest dziełem znanego gdańskiego artysty Hansa Caspara. To wyjątkowe dzieło powstało w 1678 roku, na zlecenie przeora Jana Bilsteina. Ołtarz zrealizowano z czarnego marmuru połączonego z białym angielskim alabastrem, co nadaje mu niezwykły charakter i piękno.

Pozostałe ołtarze, które również zasługują na uwagę, zostały wykonane przez znanego snycerza z Gniewu, Macieja Schollera. Zlecenie na ich wykonanie złożył następca Bilsteina, Wawrzyniec Fendrich.

Stalle

W przedniej części nawy kościoła, przy północnej oraz południowej ścianie, znajdują się dwa rzędy drewnianych stalli, wykonanych w stylu barokowym i zdobionych z wielką starannością. Pierwsze z nich zostały zainstalowane 5 października 1643 roku, tuż przed dniem św. Brunona, a kolejne zrealizowano w 1677 roku.

Starsze stalle, umiejscowione w przedniej części przy ścianie południowej, zdobią przedstawienia apostołów. Natomiast te, które znajdują się przy ścianie północnej, ukazują świętych eremitów oraz patronów kartuzów.

Nowsze stalle, umiejscowione nieco głębiej po obu stronach świątyni, są ozdobione wizerunkami ewangelistów oraz scenami Męki Pańskiej. Z kolei stalle umiejscowione w tylnych partiach kościoła, choć skromniejsze, były przeznaczone dla braci laików.

Empora z prospektem organowym

Na przeciwległej stronie do prezbiterium kościoła umiejscowiona jest późnorenesansowa empora, datowana na około 1640 rok. Cechuje ją bogato zdobiona i symetryczna, jedenastopolowa balustrada.

Struktura empory jest oddzielona od siebie poszczególnymi polami, które wsparte są na pilastrach hermowych. Te ostatnie zwieńczone są jońskimi kapitelami, co nadaje całości elegancki i harmonijny wygląd. Między nimi pojawiają się płyciny zdobione arkadami, w których znajdują się pary doryckich półkolumn. Wysokiej jakości architraw i tympanon o ażurowym szczycie dopełniają całości tej wyjątkowej konstrukcji.

W środkowym, kwadratowym polu empory umieszczono tarczę jednowskazówkowego zegara, której wahadło ozdobione jest postacią anioła z kosą. Anioł ten kołysze się tuż nad głównym wejściem do świątyni, dodając mu mistycznego charakteru.

Warto zaznaczyć, że pierwsze organy w tej świątyni pojawiły się w 1850 roku. Był to instrument o czternastu głosach, z czego na uwagę zasługuje fakt, że dziewięć z nich było manualnych, a pięć nożnych. W kolejnych latach organy przechodziły liczne renowacje oraz modernizacje, co pozwoliło im zachować swoją funkcjonalność i brzmienie.

Tron przeora

Tron przeora, znany również jako tron celebransa, to niezwykle bogato zdobiony obiekt rzeźbiarski, wykonany z drewna w 1677 roku. Ten unikalny element architektury sakralnej został skonstruowany w formie niszy i znajduje się w prezbiterium, tuż po prawej stronie ołtarza w ściennej wnęce.

W centralnej części tronowej siedziska dostrzegamy postać Boga Ojca, którego dłonie pełnią symboliczne funkcje. Palec wskazujący prawej ręki skierowany jest ku niebu, podczas gdy lewa dłoń wskazuje na przedstawioną w tle postać Chrystusa, znajdującą się na zaplecku tronu. Ta kompozycja podkreśla sacrum oraz głębię religijną tego miejsca.

Dodatkowe ozdoby tronowe w postaci dekoracyjnych skrzydeł prezentują świętych Brunona i Hieronima, co wzbogaca całość artystyczną oraz podkreśla znaczenie duchowe tej rzeźby. Ich wizerunki na skrzydłach tronowych są doskonałym przykładem barokowej sztuki rzeźbiarskiej, która z niezwykłą precyzją oddaje detale oraz wyraża ideę sakralności.

Chrzcielnica

Wśród wielu ciekawych elementów wyposażenia można wyróżnić przenośną, starannie zdobioną chrzcielnicę, która wyróżnia się drewnianą konstrukcją. W dolnej części tej wyjątkowej chrzcielnicy można zauważyć rzeźby przedstawiające postacie zakonników, którzy odpoczywają w niezwykłym ujęciu, podczas gdy w centralnej części ukazane są modlące się postacie.

Ta imponująca chrzcielnica jest bogato ozdobiona ornamentami roślinnymi oraz anielskimi główkami, co sprawia, że przyciąga wzrok niejednego zwiedzającego. Na szczycie wieka tej chrzcielnicy znajduje się figurka św. Jana Chrzciciela, która została stworzona w 1930 roku przez lokalnego artystę Antoniego Kolka z Kartuz.

Kurdyban

Kartuski kościół wyróżnia się unikalnym bogactwem artystycznym, które jest jedyną w Polsce zachowaną dekoracją prezbiterium pokrytą złoconym kurdybanem, umiejscowionym w oryginalnym miejscu przeznaczenia. Był on fundowany przez przeora Wawrzyńca Fendrich w 1685 roku. Przy zakupie materiału składał się on z 60 pól, a cena za każde wynosiła 4,5 florena, co łącznie dało znaczącą kwotę 270 florenów jak na ówczesne czasy. Istnieją powiązania tego dzieła z pobytami Jana III Sobieskiego na Pomorzu, kiedy to król odwiedzał takie miejscowości jak Gdańsk, Żukowo oraz Kartuzy.

W dziele Tytusa Bienieckiego pt. Kurdybany gdańskie XVII i XVIII w., opublikowanym w Muzeum Pomorskim w Gdańsku w 1960 roku, zawarte są następujące informacje:

(…) Obiegał on niegdyś całe prezbiterium, dziś, liczący znacznie mniej kwater, wisi po obu stronach ołtarza głównego. Kordyban kartuski zwraca na siebie uwagę zarówno bogactwem motywów, jak i wysokim kunsztem wykonania. Na białym tle umieścił artysta tulipany, słoneczniki, owoce granatu, grusze i jabłka, girlandy kwiatów, wśród których nie zabrakło motyla, rajskiego ptaka i rozłupującej orzech wiewiórki. W tym bogatym świecie roślinnym i zwierzęcym znalazły się putta igrające kwiatami i owocami. Wrażenie wywierane przez ten kordyban potęgują farby laserunkowe, spod których prześwituje złoto i srebro, a przeważa ton czerwieni i zieleni.(…)

---

Oceń: Kolegiata Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kartuzach

---